Bunu okudun 0%
İslamiyet’in kabulünden sonra Türkler yaşamın her alanında Araplardan, Farslardan etkilenmişlerdir. Bu etkileşimin en belirgin olduğu alanların başında edebiyat göze çarpmaktadır.
- 13.yy dan dan itibaren şair ve yazarlar Fars- Arap etkisine girmeye başlamıştır.
- Şairler şiirlerini “DİVAN” adını verdikleri bir kitapta topladıkları için bu edebiyatına “Divan Edebiyatı” denilmiştir.
- Ayrıca “klasik-eski –zümre edebiyatı” da denilir
- Bu edebiyatın özünde dinde tasavvuf vardır.
- Dil çoğunlukla halkın anlayacağı tarzda değildir.
- Arap ve Fars edebiyatı örnek alınmıştır.
- Saraydan destek gördüğü için “saray edebiyatı” da denilmiştir
- Ölçü olarak “aruz ölçüsü” kullanılmış.
- Çoğunlukla aşk, şarap, kadın övgü, din, ahlak, tasavvuf konuları işlenmiştir
- Kafiye hem göz hem de kulak için anlayışı hakimdir.
- Zengin ve tam kafiye sıklıkla kullanılmıştır.
- Divan dışında beş mesnevinin toplandığı kitaba “hamse”
Nazım biçimleri “beyitle” yazılanlar: Gazel, kaside, mesnevi,
- “bentlerle”yazılanlar:rubai, tuyuğ,şarkı,terkib-i bent,terci-i bent,murabba
BEYİTLERLE YAZILAN NAZIM ŞEKİLLERİ
1 ) GAZEL
- Güzellik, aşk, kadın, şarap gibi konuları işleyen nazım türüdür.
- Araplarda Farslara onlardan da Türklere geçmiştir.
- Gazelin ilk beyitine “matla”son beyitine “makta”
- En güzel beyitine “beyt’ül gazel ya da şah beyit” denir
- Kafiye şeması: “aa,ba, ca da...” şeklindedir.
- “En az beş en fazla on beş beyit” ten oluşur.
- Konu birliği yoktur. Her beyit başka bir konudan bahsedebilir.
2 ) KASİDE
- Herhangi bir kişiyi ya da durumu övmek amacıyla yazılan şiirlerdir.
- En 33 en fazla 99 beyitten oluşur.
- İlk beyitine matla, son beyitine makta, şairin adının bulunduğu beyite taç beyit adı verilir.
- Kafiye düzeni gazelle aynıdır.
- Allah’ın birliğini anlatan kasidelere: TEVHİT
- Allah’a dua etmek için yazılanlara: MÜNACAAT
- Herhangi bir şahsı övmek için yazılanlara: METHİYE
- Peygamberleri övmek için yazılanlara: NAAT
- Birini eleştirmek için yazılanlara: HİCVİYE
- Ölen birinin arkasından yazılanlara MERSİYE kasidesi denir.
- Kaside: nesip-girizgâh-methiye-tegazzül-fahriye-dua bölümlerinden oluşur.
- En önemli kasideci NEFİ’
3 ) MESNEVİ
- Roman ve hikâyenin yerini tutan çoğunlukla uzun konuların işlendiği nazım biçimine denir.
- Her beyit kendi arasında kafiyeli olduğu için uzun yazılmaya imkân vermiştir.
- Beyit sınırı yoktur.
- Çoğunlukla hikemi konular, efsaneler, kahramanlık ve aşk konuları işlenmiştir.
- Leyla-Mecnun mesnevisi en çok okunan olmuştur.
UYARI: Bunların dışında uzun ve kısa mısraların ard arda sıralanmasıyla yazılan Müstezat, günümüz manileri gibi kafiyeleşen kıt’alar da yazılmıştır. Kıtalar aaxa şeklinde kafiyelenir.
BENTLERLE YAZILAN NAZIM ŞEKİLLERİ
- TERKİB_İ BENT
- 5 ile 15 bent arasıda değişir uzunluğu.( 15 ten fazla olan da var)
- Her bent 8–15 beyit arasında değişir.
- Didaktik, felsefi, eleştiri konularında yazılır.
- Gazel gibi kafiyelenir.
- Ziya Paşa’nın terkib-i bendi meşhurdur
- TERCİ_İ BENT
- Terkibi-i bente benzer.
3 ) TUYUĞ
- Divan edebiyatına Türklerin kattığı bir türdür.
- Felsefi konular işlenmektedir.
- Kadı Burhanettin’in tuyuğları meşhurdur
4 ) RUBAİ
- Kafiyelenişi aaxa şeklindedir.
- Aruzun belli kalıplarıyla yazılır.
- Felsefi ve hikemi derinliği olan konular işlenmiştir.
- İran’da ÖMER HAYYAM, Türk edebiyatında MEVLANA ‘nın rubaileri meşhurdur.
5 ) ŞARKI
- Türklerin divan edebiyatına kattığı bir türdür.
- Aşk kadın şarap konuları işlenmiştir.
- Nedim bu türün en önemli temsilciliğini yapmıştır.
- Üçüncü mısrasına “miyan” denir.
DİVAN EDEBİYATININ ŞAİR VE YAZARLARI
HOCA DEHHANİ
- Divan edebiyatının kurucusu kabul edilir.
- Yirmi bin beyitlik “Selçuk Şehnamesi”adlı kitabı vardır.
- Vatan hasreti ile ilgili şiirleri vardır.
MEVLANA
- Mevlevi tarikatının kurucusudur.
- Mesnevi adlı yüz bin beyitlik eseri vardır
- Divan-ı Kebir, Mektubat adlı eserleri de vardır.
- yy. tasavvuf şairidir.
- Bütün eserlerini Farsça yazmıştır.
NECATİ BEY
- Divanı vardır.
- Millileşme akımını savunmuştur.
- Eserlerinde sade bir dil kullanmıştır.
- Divan şiirine bir yerlilik, bir ulusallık kazandırmaya çalışmıştır.
AHMEDİ
- yy. da tanınmış bir şairdir.
- İran edebiyatının bütün özelliklerini edebiyatımıza katmaya çalışmıştır.
- Din dışı konularda şiirler yazmıştır.
- “Cemşit u Hurşit, İskendername Divan’ı”adlı eserleri vardır.
ŞEYHİ
- yyda yaşamıştır.
- Tasavvufi şiirleri ağırlıktadır.
- Çağının dil inceliklerini eserlerinde yansıtmıştır.
- Devrinin bozukluklarını bir eşekten yola çıkarak şikâyet ettiği “HARNAME”adlı kitabı meşhurdur. Bu kitap birçok yönüyle fabl özelliği taşımaktadır.
- Harname, Hüsrev ü Şirin ve Divan adlı kitapları vardır.
ALİ ŞİR NEVAİ
- Çağatay Türk edebiyatını en önemli temsilcisi sayılır
- “Muhakemet’ül Lugateyn”adlı kitabıyla Türkçe-Farsçayı karşılaştırmış ve Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu söylemiştir.
- “Hamse” (beş mesnevi) sahibidir.
- İlk bibliyografya kitabımız (şairlerin hayatını almış) olan “Mecalisü’ün Nefais”adlı kitabı vardır.
- Türkçenin musiki ve vezin kalıplarını içeren Mizanül Evzan adlı kitabı vardır.
- Devlet adamlığı yapmıştır.
FUZULİ
- Duygu, düşünüş ve edebiyat açısından Türk edebiyatının en büyük şairi sayılır.
- Lirik şiirleri oldukça meşhurdur.
- Platonik bir aşk anlayışı vardır.
- Azeri Türkçesini kullanmıştır.
- Uçsuz bir hayal dünyasına, derin bir bilgiye sahiptir.
- Kerbela da türbedarlık yaptığı söylenir.
- Ona göre şair bilgisiz olamaz, ilham olmadan şiir yazılmaz. Şiir bir Allah lütfüdür.
- “Şikâyetname” adlı eseri devrin bozukluklarını anlatan “hiciv”dalında ilk mektuptur.
- Türkçe Divanı, Farsça Divanı, Arapça Divanı, Hadikat’üs Süeda, Beng ü Bade, Leyla ü Mecnun Mesnevisi, Hadisi Erbain, Şikâyetname adlı kitapları vardır.
SİNAN PAŞA
- yüzyılın nesir yazarıdır.
- Dili oldukça süslüdür.
- “Tazarru -name”adlı eseri oldukça meşhurdur. Seciler ve söz sanatlarıyla doludur.
BAKİ
- Şairlerin sultanı lakabıyla anılır(sultan’uş şuara)
- Kanuni’nin iltifatına çokça mazhar olmuştur.
- Genellikle din dışı konularda şiir yazmıştır.
- Ahenk ve kulak için kafiyeye çok düşkündür.
- yyda yaşamış en büyük şairdir.
- Divan’ı ve Kanuni Mersiyesi meşhurdur.
NEFİ
- Kasidenin Türk edebiyatındaki tartışmasız lideridir.
- Övdüğünü göğe çıkarır, yerdiğini yerin dibine geçirir. Sınırlaması yoktur.
- Dili oldukça süslüdür.
- Öldürüldüğü söylenir şiirleri yüzünden.
- “Sihamı- Kaza adlı eseri vardır.
KÂTİP ÇELEBİ
- “Cihan-numa, Keşf’uz Zunün, Mizan’ül- Hak”adlı eserleri vardır.
- Didaktik eserler yazmıştır.
BAĞDATLI RUHİ
- Toplumcu bir özelliğe sahiptir.
- Döneminin aksaklıklarını terki-i bentleriyle eleştirmiştir.
- Tarikata girmesine rağmen din dışı şiirleri vardır.
NABİ
- Asıl adı Yusuf’tur.
- yy da yetişmiştir.
- Didaktik – hikemi şiirin edebiyatımızdaki en iyi temsilcisi sayılır.
- Akıcı ve düzgün bir dili vardır.
- Oğlu için yazdığı “Hayriye”adlı kitabı meşhurdur.
- Farsça ve Türkçe Divanı, Hayrabat, Sürname adlı kitapları vardır
EVLİYA ÇELEBİ
- Edebiyatımızın seyahat yazarlarının piridir.
- “Seyahat-name” adlı eseri vardır.
NEDİM
- Lale Devri (18. yy) nin eğlencelerini eserlerinde en iyi yansıtan şairdir.
- Şiirde mahallileşme akımını başlatan ve yerleştiren şairdir.
- Tasavvufun etkisinde kalmayan tek şairdir.
- İstanbul Türkçesi ile yazmıştır.
- Halk dilini, inanışlarını şiirlerinde işlemiştir.
- Divan edebiyatının klasik söylemlerine(mazmun) yenilerini katmıştır.
- “Şarkı” nazım şeklini en ustaca kullanan şair olmuştur.
- Hece vezniyle şiirleri de vardır.
ŞEYH GALİP
- Divan edebiyatının son büyük şairidir.
- Yenileşme hareketlerine uygun şiirler yazmıştır, halk söylemlerini eserlerinde kullanmıştır.
- Hece ölçüsüyle şiirler yazmıştır.
- Genel olarak dili süslü ve ağırdır.
- “Hüsn ü Aşk” adlı mesnevisi meşhurdur.